Zmiany w upadłości konsumenckiej od dnia 24 marca 2020 roku cz.2

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej i badanie winy dłużnika przy ustalaniu planu spłaty lub umarzaniu zobowiązań bez ustalenia planu spłaty po zmianach od 24 marca 2020 roku.

Jak już wskazywaliśmy na blogu, w dotychczasowym stanie prawnym sąd upadłościowy przed wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, poddawał rozwadze przyczynę powstania zadłużenia, w tym stopień zawinienia dłużnika w przyczynieniu się do powstania zadłużenia. Ustawodawca rozróżniał cztery stopnie zawinienia dłużnika. Były to umyślność, rażące niedbalstwo, niedbalstwo zwykłe (niemające stopnia rażącego) oraz brak umyślności (bądź niedbalstwa). W sytuacji w której sąd uznał, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa oddalał wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Po zmianach w upadłości konsumenckiej wprowadzonych w dniu 24 marca 2020 roku ustawodawca odstąpił od weryfikacji winy dłużnika na etapie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. W konsekwencji upadłość może zostać ogłoszona względem każdego dłużnika, w tym względem tego, który doprowadził do swojej niewypłacalności umyślnie bądź w wyniku rażącego niedbalstwa. Co więcej upadłość konsumencka będzie mogła być ogłoszona także w stosunku do osoby, która doprowadziła do swojej niewypłacalności celowo.

Z jakimi wariantami postanowień powinien liczyć się upadły, po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej?

Pomimo zmiany o której wskazano wyżej, nie zrezygnowano z ustalania gradacji stopnia przyczynienia się przez dłużnika do stanu niewypłacalności, a także idących za tym konsekwencji. W stanie prawnym regulującym kwestie upadłości konsumenckiej, obowiązującym od dnia 24 marca 2020 roku ustalenie ww. okoliczności ma jednak znaczenie na etapie ustalania planu spłaty. Sąd w stosunku do upadłego konsumenta może wydać następujące postanowienia:

1. postanowienie o ustaleniu planu spłaty;
2. postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty;
3. postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego, bez ustalania planu spłaty;
4. postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty albo umorzenia zobowiązań.

Ustalenie planu spłaty – po zmianach w upadłości konsumenckiej z dniem 24 marca 2020 roku.

Jak już wyżej wskazaliśmy, sąd ustala w postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, czy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. I tak:

1. jeżeli sąd upadłościowy ustali, że do zadłużenia doszło bez winy dłużnika, bądź też wina ta nie jest rażąca plan spłaty zostanie określony na okres do 36 miesięcy;
2. w przypadku ustalenia, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli zostanie ustalony na okres od 36 do 84 miesięcy;

Reasumując, plan spłaty zostanie ustalony przy uwzględnieniu stopnia przyczynienia przez dłużnika, do stanu jego niewypłacalności.

Umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty – po zmianach w upadłości konsumenckiej od dnia 24 marca 2020 roku.

Co ważne dłużnik w dalszym ciągu, w toku postępowania uprawniony jest do złożenia wniosku o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli jego osobista sytuacja w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Wówczas jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości, sąd wydaje postanowienie, w którym wymienia wierzycieli uczestniczących podziale zgromadzonych funduszy, oraz dokonuje podziału funduszy masy upadłości pomiędzy nimi. Sąd umarza jednocześnie pozostałe zobowiązania upadłego konsumenta. Innymi słowy w postanowieniu tym upadły konsument zostanie całkowicie oddłużony, a rozdysponowane zostaną jedynie środki z likwidacji majątku zgromadzone przez syndyka, w toku postępowania upadłościowego.

Umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty nie stanowi, na gruncie przepisów ustawy prawo upadłościowe, wyjątkowego rozstrzygnięcia i było znane także w stanie prawnym obowiązującym do 24 marca 2020 roku. Co więcej na skutek nowelizacji wyłączony został szereg przesłanek negatywnych, które skutkowały oddaleniem wniosku o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Obecnie nie są brane pod uwagę takie okoliczności jak np. uznanie czynności dłużnika za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli lub też uznanie przez sąd, że zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do pozbawienia dłużnika prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek.

Warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego konsumenta – po zmianach w upadłości konsumenckiej z dnia 24 marca 2020 roku.

Dodatkowo, wprowadzona została możliwość warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego konsumenta. Jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd warunkowo umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli wyznaczając pięcioletni okres próby. Upadły konsument oraz wierzyciele, w tym czasie wierzyciele będą do uprawnieni do złożenia wniosku o uchylenie warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego konsumenta oraz ustalenie nowego planu spłaty. Podstawą zmiany takiego postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego konsumenta, może być zmiana jego sytuacji osobistej lub majątkowej, skutkująca uzyskaniem przez niego możliwości płatniczych.

Upadły konsument, w okresie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu jego zobowiązań, absolutnie nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego sytuację majątkową. W tym czasie dłużnik jest obowiązany składać sądowi corocznie, do końca miesiąca kwietnia, sprawozdanie informujące sąd o jego sytuacji majątkowej i zawodowej. Upadły w sprawozdaniu tym, będzie musiał wykazać, osiągnięte w roku poprzednim, przychody a także nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw. W sprawozdaniu upadły zobowiązany będzie także wskazać swoje możliwości zarobkowe, wydatki potrzebne na swoje utrzymanie i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym potrzeby mieszkaniowe. Upadły konsument będzie musiał do owego sprawozdania załączyć także roczne zeznanie podatkowe. Sprawozdanie to pozwoli sądowi, mieć bieżący wgląd w sytuację majątkową upadłego konsumenta. Brak złożenia takiego sprawozdania będzie narażał upadłego na możliwość uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań przez sąd. Podstawą takiego uchylenia będą także zachowania i czynności upadłego, wskutek których doszło do pogorszenia stanu jego majątku, lub jeśli okaże się, że dłużnik swój majątek ukrywa.

Odmowa ustalenia planu spłaty, odmowa umorzenia zobowiązań upadłego konsumenta oraz odmowa warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego, czyli rozstrzygnięcie najgorsze z możliwych.

Zmiany do upadłości konsumenckiej z dnia 24 marca 2020 roku wprowadziły istotną nowość mogącą zablokować oddłużenie, już po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. Jeżeli jednak upadły konsument doprowadził do swojej niewypłacalności (lub istotnie zwiększył jej stopień) w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, a także gdy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w stosunku do tego dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań sąd odmówi ustalenia planu spłaty wierzycieli. Sąd w takiej sytuacji będzie także mógł odmówić umorzenia zobowiązań, albo warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego. Wyjątkiem będą tutaj znowu sytuacje, gdy będzie to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Biorąc pod uwagę powyższe, przyjąć trzeba, że sytuacje prowadzące do odmowy ustalenia planu spłaty w ogóle, albo odmowy umorzenia zobowiązań (warunkowego umorzenia) będą miały miejsce bardzo rzadko. Nastąpi to w praktyce tylko w przypadku wystąpienia po stronie dłużnika winy umyślnej i to jeszcze o szczególnie mocnym zabarwieniu.

Zakończenie postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumenta, gdy ustalono plan spłaty.

O ile został ustalony plan spłaty, to po jego wykonaniu przez sąd wyda postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości konsumenckiej, których upadły nie wykonał.

Warto pamiętać, że w postępowaniu o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, nie podlegają umorzeniu zobowiązania alimentacyjne, zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także zobowiązania do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Upadły konsument nie może także liczyć na umorzenie środków karnych w postaci nawiązki lub świadczeń pieniężnych nałożonych na niego w postepowaniu karnym. W toku upadłości konsumenckiej nie zostaną również umorzone zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczeń. Upadły powinien również wiedzieć, że powinien dochować należytej staranności przy ujawnianiu swoich wierzycieli składając wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, albowiem sąd nie umorzy także tych zobowiązań, których dłużnik umyślnie nie ujawnił, przez co jego wierzyciel nie mógł wziąć udziału w toczącym się postępowaniu upadłościowym.

Zmiany do prawa upadłościowego, jakie weszły w życie w dniu 24 marca 2020 roku, regulujące w odmienny sposób tryb postępowania upadłościowego, dają szersze pole manewru sądowi orzekającemu. Sąd ma możliwość uwzględnienia różnego stopnia przyczynienia się dłużnika do stanu niewypłacalności i w zależności od wyniku tej analizy umożliwi upadłemu, oddłużenie (lub nie) na lepszych lub gorszych warunkach. Zmiany z dnia 24 marca 2020 roku dotyczące upadłości konsumenckiej należy ocenić zasadniczo pozytywnie, natomiast wypracowana linia orzecznicza pokaże podejście sądów do podobnych stanów faktycznych.